Özgüvenli çocuk yetiştirme sanatı... The Art of Raising a Confident Child...

Özgüven konusuna iki yıl önce uzun uzun deyinmiştik. Konu bu kadar önemli ve tanımı bu kadar karışık olunca anneler için kısa bir değerlendirme hazırladık.

Her bir maddeye, gönül rahatlığı ile bir tık koyabiliyor muyuz?.. Test, sınav kelimeleri çoğu zaman ürkütücü ve pek de sevimli değil, o yüzden adına ‘değerlendirme’ dedik .Pedagoglara neden gideriz? Amerika’yı yeniden keşfetmek  için değil aslında, sadece silkinmek için. Bu ayki yazıda biraz terleyelim biraz silkinelim, daha keyifli yazılarda önümüzdeki aylarda buluşalım istedik...

§  Olumlu bir ev yaşamımız var mı? Ev yaşamında çocuğumuzun sınırlarını tanımladık mı?

Sınırlar bugünden yarına, meşguliyetimize ya da ruh halimize göre değişiyor mu? Örneğin

bugün i-pad, TV yasak ya da sadece 1 saat, başka bir gün 5 saat ya da bütün gün oluyor mu?  

§  Çocuğumuzdan beklentilerimiz onun yetenekleri ve kapasitesine uygun mu? Yoksa

çocuğumuz okulun bir türlü keşfedilmemiş dahisi mi?

§  Çocuğumuzun yetersizlikleri bizde gerginlik yaratıyor mu? Geri bildirim vermeyi hepimiz

pek bir seviyoruz da, çocuğumuza genelde yetersizliklerinden mi bahsediyoruz, yoksa

başarılarılarından mı, başarıya götüren yollardan mı?

§  Başarıyla sonuçlanmasa da çabasını takdir edebiliyor muyuz? Başarılar, birincilikler, takdir, şampiyonluklar unutulur gider belki bir gün; ama çaba sarfetmeyi öğrenmek ömür boyu kalır. Ya çaba ile, alın teri ile gösterilen gelişim,  ilerleme?.. Takdir edilmesi gereken süreç ve gelişimdir. Ya bir sonraki adım için yüreklendirme?... Mücadeleci bir çocuk yetiştirmek, yetiştirirken de o küçücük yüreği yıpratmamak ne zor bir dengedir aslında!

§  Çocuğumuz için yaptığımız işlerin listesini bir çıkartsak, nasıl da uzar gider o liste... O listenin bu kadar uzun olması bizim ne kadar fedakar bir anne olduğumuzdan çok, çocuğumuza ne kadar az sorumluluk veren bir anne olduğumuzu gösterir. O listenin uzunluğu çocuğumuzun gelişimi önünde uzayıp giden engellerdir aslında. Her Türk annesi bu konuda aldanmıştır defalarca ve aldanacaktır da. Uzak uzak diyarlarda, onlarca farklı memleketten çocuklarla Türk çocuklarını kıyasladığımda, bence Türk çocuğunun onlardan geri kalan tek yanı çantasını hazırlayan, her gün dört dolanıp okulda unutulanları toplayan, yatağını yapan, legolarını, kitaplarını yerleştiren bir Türk annesi olmasıdır.

§  Annem hep der ki... ‘Ayağınıza taş dolaşmasın, emekleriniz zayi olmasın...’ Ayağımıza taş dolaşır, tökezleriz, düşeriz, ağlarız, kimi zaman içimize atarız. O taşlar hep olacak, o güzel ayaklara takılacak, o güzel yürekler üzülecek, gözlerden yaşlar akacak ve malesef bazı emekler boşa gitmiş (gitmiş gibi) olacak. O taşları yoldan kaldıramayız, yollardan birini temizlesek bir diğer engel çıkacak çocuklarımızın önünde. Sırf bu hafta çocuğumuz adına hangi sorunları çözmeye kalktık, çözdüğümüzü sandık? Hangilerinde onun çözüm bulmasına yardımcı olduk, alternatif çözümler üzerinde düşünmesi için yol gösterdik? Kaç akşam yemeğini zorla ağzına yemek tıkıştırma, son lokma kavgaları yerine karşılıklı ailecek günümüzü paylaştığımız bir zaman dilimi olarak geçirdik?  

§  Başladığı işi bitirmesi konusunda motive etmeli, destek olmalı ve örnek oluşturmalı. Biz başladığı işi bitirmeyen bir anne-baba isek, armudun çok da uzağa düşmesini beklemek hayalperestlik olur. Bizim başladığımız işleri bitirmemek konusunda inanarak savunduğumuz nedenlerimiz varken, onların nedenleri olmayacağını düşünmek naiflik olur. Öte yandan biz çok planlı, sonuç odaklı insanlarsak ve çocuğumuz başladığı işi bitirmek konusunda sıkıntı çekiyorsa; bu noktada çocuklarımız için yaptığımız işler listesine geri dönüp kısaltmaya başlamanın zamanı geldi de geçiyor demektir. Çocuklarımız kendi kendine yetebildiğini hissetmeli. Evde düzenli olarak belli konularda sorumluluk almalı. Daha da önemlisi aldığı sorumlulukları yerine getirip getirmediğini takip etmeliyiz. Yoksa başladığı işi bitirmediği başka bir alan daha yaratmış olmaz mıyız?

§  Konuşmaya başladığında onu sonuna kadar dinlemek, onun kendini anlatmak konusundaki motivasyonunu artıracaktır, kendisini ifade etmesini öğrenecektir. Eğer çocuk ailesi içinde sesini duyuramıyorsa, malesef okulda sesini yıpratıcı yollardan duyurma yoluna sapabilir. Kendisine ve başkalarına zarar verebilir. Hatta zorba rolünü üstlenebilir. Bizim kültürümüzde zorbalık ve özgüven pek sık karıştırılır. Bu nokta geldiğinde acaba biz ‘çocuğum hareketli, akıllı, güvenli çocuk, sınırlandırılmayı sevmiyor...’ gibi aldanışlara düşen bir anne-baba mıyız? Yoksa alarm zillerinin çaldığını duyuyor muyuz?

§  Çocuğumuz haklı olduğunda haklılığını vurgulamalıyız, haksız olduğunda hatalarını ve nasıl düzeltebileceğini konuşmalıyız. Adalet duygusu çocukların sonradan kazanacağını umduğumuz bir duygu olmamalı, otomatik olarak gelişeceği aldanışına kapılmamalıyız. Peki bizim adalet duygumuz var mı? Yoksa her şey bizim çocuğumuzun mu hakkı?.. 

§  Biz çocuğumuza karşı hata yaptığımızda ondan özür dileyemiyorsak, biz başkalarından özür dilemeyen insanlarsak, çocuğumuzdan özür dileyebilmesini nasıl bekleriz? Biz çocuklarımızın özür dileyebilen insanlar olmasını istiyor muyuz gerçekten, ama gerçekten?.. Yoksa ne yaparlarsa yapsınlar, dimdik yürüyen birer minik efe mi olmaları hoşumuza gidiyor?..  Özgüvenli çocuk tanımımız bu mu?..

§  Çocuğumuza kendi kararlarını verebilmesi, seçimler yapabilmesi için fırsatlar yaratıyor muyuz? Sorumluluk sahibi olmasını bekliyoruz çocuklarımızdan; ama seçim hakkı olmadan sorumluluk duygusu yeşermez. Seçim hakkı olmayan çocuklar kendini değerli hissetmez. Kendini değerli hissetmeyen çocuk başkasına değer vermez ve sesini başka şekillerde duyurmaya çalışır. Ve bu şekiller çoğu zaman sağlıklı olmaz. 

§  Çocuğumuzun hayatında spor, müzik ve sanat dallarından biri var mı? Spor enerjinin sağlıklı bir şekilde harcanmasını sağlar, disiplin sağlar. Müzik, sanat güzelliklerden zevk almayı öğretir, kendini ifade imkanı sağlar, çocuğun ruhunu dinlendirir. Yeter ki seçilen alanda  harcanan emek daldan dala konma şeklinden ziyan edilmesin. ‘Piyanoya heves sardı, en yakın arkadaşı da çalıyordu, biraz denedi, sıkıldı, ara verdik. İleride isterse yine devam eder.’ Benim etrafımda en sık duyduğum cümle bu malesef . Bu bizi ‘başladığı işi bitirme, devam ettirme, çaba sarfetmeyi öğrenme...’ maddelerine geri götürmüyor mu sizce?...

Oğuz kampta... Oguz is at camp...

Oğuz geçen yıldan beri 3. sınıfta gideceği ilk yatılı okul gezisini bekliyor... Kamp yeri Ras Al Khaima, Birleşik Arap Emirlikleri’ni oluşturan 7 Emirlik’ten biri. Ecoventure adlı bir kampın tesisinde kalacaklar. Kamp deyince tabi ki Oğuz’un aklına hemen gece kamp ateşi ve marshmallow geliyor...

Bir Türk anne oğlunu geziye göndermiyor; sıcacık rahat yatağı varken ne işi var kampta, marshmallow markette de satılıyor diyerek. Oğuz ise ağırlığını koyuyor: ‘Ne olursa olsun gidicem!’

Hazırlık...

Okuldan gönderilen hazırlık listesi tabi ki ‘eksiği yok, fazlası var’ mantığı ile hazırlanır.

Dubai Mall’da (dünyanın en büyük alışveriş merkezi) kilometrelerce yürüyüp özel istek listesindeki Star Wars pijamalarına kadar her şey hazırlanır. Tüm eşyalar kabin boyu bir valize Oğuz ile beraber yerleştirilir ki annenin yokluğunda kolayca aradığını bulsun. Bu arada annenin binbir titizlikle hazırlamış olduğu "özel soğutmalı çantada acil durum mini eczane kiti" ve içine yazdığı acil durum talimatnamesi baba tarafından fark edilir edilmez iptal edilir.

Kamp aktiviteleri...

Yolda mangrove denilen bir yerde duracaklar. Sözlük tanımı tropikal kuşakta kıyı ve bataklıklarda yetişen bitki cinsi. Sözün özü; çamur, balçık, göl, su yılanları, yengeçler ve bilumum haşaratlar... Buranın içine yarı belinize kadar girip, elinizde kelebek yakalamak için kullanılan netler benzeri malzemelerle yengeç vs... gibi annenin tüylerini ürperten Oğuz'un bayılacağı her türlü yaratığı yakalamaya çalışıyorsunuz.

Kampın sunumlarında bile gördüğünde annenin yutkunmasına neden olan 7 m’lik tırmanma duvarına tırmanış. Öncesinde deneyim olsun diye anne Oğuz'u daha normal sayılabilecek ölçülerde bir tırmanma aktivitesine götürür. Oğuz yarısında korkup inmek ister. Anne kampa giderken ‘İstemediğin, korktuğun hiç bir aktiviteye katılmak zorunda değilsin!’ diye oğlunu rahatlatır kendince. Dubai’de aktivitelerin akıl sınırını zorlayabildiğini çoktan öğrenmiştir zira.

Dubai'de her şey rekabete dayalıdır, kamp aktiviteleri bile. Takımlar halinde yarışılan ve zaman limiti konulan bu tırmanış mücadelesinde Oğuz en tepeye kadar tırmanmış ve rakibini geçmiştir. Yeter ki Oğuz’un önüne hedef konsun ve yanında korkulu gözlerle onu izleyen annesi olmasın.

Çöl hayvanlarını tanıma, inceleme, elinde tutup sevme aktivitesine kaplumbağa ve tortuaz arasındaki farkın renkleri olduğunu öğrenmiş olduk. (Mesela babaannem için ikisi de ‘tosbağa’dır.)

Oğuz’dan yorum: ‘ Yılanların gerçekten de soğukkanlı hayvanlar olduğunu öğrendim; çünkü öptüm ya çoook soğuktu ve de kaygan."

"Oğluuum, neden öpüyorsun yılanı, bakmak, tutmak yetmedi mi?.."

"Ama çok tatlıydı..." Eminim öyleydi!

Kampın son aktivitesi, iskelede gruplara ayrılıp kendilerine verilen varilleri halatlarla birbirine bağlayıp sal yapmak ve sal üzerinde Survivor tarzı yarışmalara katılmak. Allah’yan bunun için mayosunu ve sörf ayakkabılarını giymeyi akıl etmiş.

Oğuz sağ salim eve döner...

Otobüsten indiğinde kampa giderken giydiği t-shirtü hala üzerindedir. (ki mangrova da aynı t-shirt ile girmiş, yurt odalarına gidince banyo yapmış, çantasındaki mis gibi üç kilottan birini giymek yerine yine aynı çamurlu, göl suyunda kokuşmuş kilodu, aynı çamurlu şortu ve t-shitü giymiş. İki yedek spor ayakkabısından birini giymek yerine, kalıp gibi çamura batmış, kendi deyimi ile maceralı ayakkabılarını akşam yemeğine ve kamp ateşi partisine de giymeyi tercih etmiş.

"Oğluuuum, ıslak ıslak yol boyunca nasıl durdun ve neden banyodan sonra ısrarla istediğin Messi formasını giymedin akşam için?"

Cevap: "Kurur diye düşündüm ve de haklıymışım zaten, hepsi üstümde kurudu. Messi formamı da bulamadım."

"Oğluuum, nasıl bulamazsın? Beraber koyduk ya valizinin içinde!"

Cevap: "Heee, çünkü bakmadııııım."

Valiz boşaltılırken katı bile bozulmamış pijamalara bakılır, "Oğluuuum, sen gece pijama giymeden mi yattın?..."

Hiç ellenmeden gelen valizin içindeki her şey tabi ki yeniden yıkanır; çünkü üzerine gölde giyilen çamurlu ayakkabılar konulmuştur.

Otobüsten iniş muhteşemdi... Ayakta hala sörf ayakkabıları, üstünde mayosu, üst üste giyilmiş üç t-shirt, kampa gittiği t-shirt, üstünde kamptan hediye ettikleri Ecoventure t-shirtü, onun da üstünde sırt çantasında en sonunda gördüğü Messi t-shirtü... "Oğlum, üşüdün mü otobüste?"

"Hayır, sadece canım istedi..." Yani alttakileri çıkartıp çantasına tepmeye üşendi...

Eve gelince uzun uzun bir köpük banyosu yapıldı. Ayaklar yüzülmüş, yara olmuş... Anneannemiz duymasın, ayakları bir haftada iyileşti. Çamaşırlar kaynar programda yıkandı. O akşam hiç durmadan heyecanla kamp maceralarını anlattı durdu... Sanırım anılarında da bütün ömür boyunca kalacaktır.

Huzur, coşku, umut, çocuklarımızdan eksik olmasın... Herkese mutlu yıllar!...

Rekabet (2)... Competition in Education?... Should be or not?...

Olmalı mı, olmamalı mı?.. Olmaması mümkün mü, bunun bir ayarı, dozu var mı?..

Dubai’de her alanda rekabet hat safhada, inanılmaz bir hızla hayatın her alanında. Oğuz ile Şeyhimiz Mohammed bin Rashid Al Maktoum’un kitaplarını okuyoruz. 

Bir tek kelime ile Şeyhi tanımlamanız gerekse herkes ‘Vizyoner’ kelimesi etrafında birleşecektir. Yıllık ortalama sıcaklığın 40 derece olduğu çöl topraklarında ve diğer Birleşik Arap Emirlikleri’nden farklı olarak çok az petrolü olan küçücük bir Emirliği dünya klasmanına taşıması ve turizm, ticaret ve spor (özellikle golf) alanlarında bir dünya cazibe merkezi haline getirmesi yeterli örnek olmuştur diye düşünüyorum.

Sözün kısası Şeyhimiz başarıyı şöyle özetliyor.

‘Bana tüm alanlarda birincilik konusundaki ısrarımı soranlara şöyle diyorum: Everest’e tırmanan ikinci kişiyi kim hatırlıyor?.. Ayda yürüyen ikinci kişiyi?.. Sözün doğrusu, ikinci gelen herhangi bir kişiyi kim hatırlıyor?.. Cevap : Hiç kimse.

Her kim kendini birinciliğe aday /layık görmüyorsa, en başından yenilgiye mahkum demektir.’

Akademik hayatta rekabet...

Mesajlar bu kadar net olunca rekabet her alanda kendini hissettiriyor. Okullar, Eğitim Bakanlığı ve KHDA (Knowledge and Human Development Authority / Bilgi ve İnsan Geliştirme Kurumu) tarafından denetleniyor, notlandırılıyor. Çocuklar her yıl devletin online sınavlarına giriyorlar, girmek zorundalar. Bu sınavlar matematik, fen ve İngilizce alanlarında yapılıyor.  Sınavların sonucunda çocuğunuzun notunu ve Dubai ortalamasına göre yerini görebiliyorsunuz. Bunun dışında (zorunlu) zeka / yetenek / eğilim testeri yapılıyor.

Dubai’de dışarıdan bakıldığında tahmin edilemeyecek bir şeffaflık var. Çocuğunuzun sonucunu görmekle kalmıyor, çocuğunuzun yeteneklerine göre gelecek akademik başarı projeksiyon raporunu alıyorsunuz. Oğuz bu testi geçen ay aldı, yani 3. sınıfta. 5. Sınıfa geldiğinde farklı  alanlardaki tahmini  notlarını ve üzerine daha da eğilinirse nereye gelebileceğini görüyorsunuz.

Okullar KHDA’den daha iyi not almak için karne notlarını şişiremiyor. Yani TEOG’da okulumun başarısını yükseltmek için Milli Eğitim karnesi başka olsun, bir de okulumun karnesi ayrı olsun diye bir olasılık yok.  Çünkü her şey online ve her çocuk için  zeka / yetenek testi ve devletin akademik bilgi testi zaten sistemde ve karşılaştırma raporları bir tık ötede.

Akademik hayat böyle iken sporda daha azı beklenebilir mi?..

Takıma çocuğu alayım ve geliştireyim, diye bir konsept yok. Hele yeni bir okulsanız çocuğu alıp geliştireyim lüksünüz de yok, çünkü diğer okullar yıllardır takımlarını çelik gibi küçücük yaşlardan itibaren geliştirmişler. Sporda başarı mühim! Tank gibiler. Eski okulumuzdaki beşincilik, yedincilik kutlamaları ve alkışkarı burada yok.

Rekabet... her alanda...

Doğumgünlerinde lazer organizasyonları İstanbul’da da çok ‘in’ idi, burada da. Buradaki fark, lazer skorları basılır, sıralamalar yapılır. Kim kaç vuruş yaptı?! O sırada İstanbul’daki doğumgünlerini hatırlarım. Çocuklar lazerde, anneler keyif sohbetinde, Türk kahvesinde... Hiçbirimizin aklına gelmemiştir, kimin skoru ne?.. Lazer  salonunun önündeki görevli hayatında bir kez olsun skor print out’u almamıştır herhalde.

Dubai’de gerçi bir de küçük yaşlardan itibaren go-kart olayı var ki, akıllara ziyan... Oğuz’un annesi kenarda bildiği bütün duaları okur, yüreği ağzında artık pasta faslına sağ sağlim geçilsin diye heyecanla bekler. Diğer anneler heyecanla skoru bekler...

Şeffaflığın olmadığı yerde rekabet de olmuyor...

Raz Kids diye muhteşem bir online kitap platformu var. Türkiye’de okullar nasıl bundan bihaber olur anlamam. Çocukların  okuma seviyelerine göre harf harf gruplanmış online kitaplar... Konuların çeşitliliği inanılmaz; bilim, biografiler, politika, inanılmaz bir genel kültür zenginliği ve tabi ki eğlenceli hikayeler... Kitabı sesli dinliyor, kendiniz okuyor ve ilgili soruları cevaplıyorsunuz ve öğretmeniniz neyi, ne kadar okuduğunuzu, hangi tip sorularda zorlandığınız detayına kadar sistemden görüyor. İşin ilginç tarafı eski okulumuzda olsaydık ve böyle bir sistem olsaydı, çocukların okuma seviyeleri bir devlet sırrı gibi saklanıyor olurdu. Burada sistem açık, hangi çocuğun isminin üzerine tıklarsanız okuma seviyesini görebilirsiniz. Bana da ilk başta bu kadar açıklık biraz fazla gelse de sanırım alışıyorum. ‘Okuyamayan arkadaşları üzülür, sınıfın genel okuma düzeyine göre kitap veriyoruz...’ diye çok iyi okuyan bir çocuğa ‘tavşan, köpek, kedi...’ isimlerinden oluşan kitaplar verilen bir okuldan gelip, gerçek seviyesinde eğitim görmenin özgürlüğünü ve motivasyonunu yaşıyoruz. 

Aslında malesef gerçek hayat böyle. Dengesini kurmak ise adeta sanat işi, anne-babanın ve eğitimcilerin en büyük ikilemi. Her şeyin ‘kazanmak’ olmadığını Dubai’de çok sık hatırlatmamız gerekiyor çocuğunuza ve kendinize. Süreçte öğrenilen, başarılan, kazanılanların öneminden konuşup duruyoruz...